سؤال: بسمه تعالی نظر حضرتعالی درباره مسئله وحدت وجود و آنچه که به قائلین این نظریه از کفر نسبت داده می شود چیست؟ لطفا با توجه به تقریرات مختلفی که از این موضوع وجود دارد بفرمایید کدام تقریر منتهی به انکار ضروری دین و کفر می گردد؟

با سلام و تحیت؛
مراد از وحدت وجود مورد سؤال وحدت شخصی وجود است، به این معنا که وجود به عنوان مطلق که عین هستی است و از آن “وحدت وجود و موجود” تعبیر می آورند و آن عین وحدت و یگانگی است و مقابل آن عدم و یا ماهیت است که در تعبیر قرآن اینطور آمده است که هم اول است و هم آخر و هم ظاهر است و هم باطن.
این نوع وحدت نه انکار ضروری دین به حساب می آید و نه کفر است و این تقریر با توحید خداوند عالم نه تنها منافات ندارد بلکه موکد آن است و چنین وحدتی طرفداران بزرگی از حکیمان الهی و عرفای بزرگ دارد. بالطبع آنکه عین وجود و موجود است، او واجب الوجود است و بقیه، نه وجودند و نه موجود بلکه جلوه او هستند.