سوال: با سلام و عرض خسته نباشید و آرزوی توفیقات هر جه بیشتر دینی و دنیوی سوال بنده بیشتر جنبه اجتماعی دارد تا جنبه استفتا و در ارتباط با تحقیقی است که در حال حاضر در حال انجام آن هستم با توجه به اینکه در روایات فروانی از شیعه و اهل سنت در مورد احترام گذاشتن به حقوق اهل ذمه در جامعه اسلامی وجود دارد می خواهم ببینم که تعریف اهل ذمه در شیعه و در بین علمای مختلف شیعه چیست و آیا اختلاف نظری در این مورد وجود دارد یا خیر البته با تحقیق کوتاهی که من انجام دادم متوجه شدم که این تعریف در صدر اسلام بیشتر در ارتباط با اهل کتاب است اما مسئله ای که وجود دارد این است که در مورد باقی ادیان غیر ابراهیمی از جمله ادیان هندوییسم و بودیسم و یا حتی ملحدان نیز این آزادی و حقوق وجود دارد یا خیر؟

با سلام و تحیت؛
اهل ذمه به اهل کتاب اطلاق می شود و طبعاً پیروان حضرت موسی(ع) و پیروان حضرت عیسی مسیح(ع) جزء اهل کتاب هستند؛ و مجوس که منظورمان از آنان پیروان زرتشت است – اگر چه کتاب قطعی آسمانی از آنها سراغ نداریم – ولی رسول اکرم(ص) و امیرالمومنین(ع) با آنان مانند اهل کتاب برخورد کرده اند، بنابراین پیروان موسی(ع) و عیسی(ع) به طور قطع و اجماع و پیروان زرتشت مطابق مشهور فقها، اهل ذمه هستند.
مطابق دستور اسلام کسانی که کتاب آسمانی دارند از یک سلسله حقوق اجتماعی برخوردارند و حکومت اسلامی موظف به رعایت آنهاست و از این تعهد، ذمه تعبیر می کنند. علی الظاهر در دو قسمت اول در میان علمای اسلام اختلاف نیست ولی در قسمت سوم میان اهل سنت و شیعه نوعی اختلاف است.
در مورد بودیسم و هندوییسم نیز باید تاکید کرد که اینها مشمول اهل ذمه نیستند.